Ai trong chúng ta cũng đềusợ thất bại, vì thất bại có thể làm hao tổn tài sản, năng lực và cả niềm tin hyvọng nữa. Nói chung sự thất bại nào cũng mang lại cảm giác xấu (unpleasant) cả,nhưng tùy vào quan niệm sống và thái độ của mỗi người đối với sự thất bại màcảm giác xấu ấy sẽ biểu hiện và ảnh hưởng tới mức độ nào.
Nếu ta cho rằng mình sẽkhông bao giờ bị thất bại vì tài năng và bản lĩnh có thừa, thậm chí ta rất ghétsự thất bại, ta còn cho rằng thất bại là xấu xa là nhục nhã, nên khi đối đầuvới sự thất bại ta sẽ dễ bị chao đảo và ngã quỵ. Nhiều khi sự tổn hại về tàisản và năng lực cũng chẳng là bao, nhưng chính cái kẹt vào danh dự mới làm takhổ. Ta vừa phải lo thu dọn bao nhiêu thứ tàn dư sau cuộc chiến bại, vừa phảitìm cách ứng phó để giữ gìn sĩ diện. Đó là chưa nói đến sự tưởng tượng của tavề thái độ coi khinh của mọi người khi họ biết ta thất bại, mà chính ta cũng tựvẽ vời thêm thảm cảnh đáng thương của mình trong những ngày sắp tới sống trongthất bại. Chính thái độ ấy đã nhấn cuộc đời ta chìm xuống.
Cũng có khi ta chưa quenthất bại hoặc chưa bao giờ bị thất bại nặng nề như vậy nên ta rất dễ lúng túngrồi cố bám víu vào mọi thứ. Một người vừa bị mất việc thì tìm kiếm ngay việckhác để làm, một người lỡ tay làm hư một tác phẩm thì vội vàng bắt tay vào tácphẩm mới, một người vừa bị phụ tình thì mau chóng lao tới đối tượng khác để đượccảm giác thương yêu. Tất cả những phản ứng sau sự thất bại thường là cố gắngkhẳng định cái tôi của mình, vì theo ta nếu không nắm được gì trong tay thìchẳng còn gì là ta nữa. Nhưng phần lớnnhững gì ta cố bám trong khi đang trải qua sự thất bại đều là lầm lẫn. Ta chỉ đang tìm cách xoa dịu và khỏa lấp sựtổn thương ích kỷ của mình, chứ không phải ta đang có sự đầu tư đúng mức cho đốitượng. Bi kịch thường hay xảy ra trongnhững lần cảm xúc bùng vỡ như thế, bởi sự chọn lựa không hề có sự soi sáng chínchắn của lý trí.
Nhiều khi ta lại đi tìm cáitôi của mình ngay nơi con đường tâm linh. Đáng lẽ ra những phương pháp thực tậpchuyển hóa có thể giúp ta chữa trị và hồi phục rất nhanh chóng, nhưng khi vếtthương chưa kịp lành là ta đã vội đặt cho mình những mục tiêu chuyển hóa to tát cần phải đạt được. Ta lầm tưởng đó làthái độ quyết tâm hướng thượng, nhưng thực chất là ta đang củng cố cái tôi yếu đuốicủa mình. Ta phải làm một điều gì đó để ta thấy được sự tồn tại của mình. Trongtình trạng năng lượng cạn kiệt mà ta lại đặt thêm một tham vọng mới, dù thamvọng ấy được coi là chính đáng đi nữa thì nó vẫn đốt cháy hết năng lượng dự trữtrong ta, sức ép ấy khiến ta phải tiếp tục chiến đấu chứ không được nghỉ ngơi.Cũng như khi cục tuyết rơi từ đỉnh núi xuống, nếu nó cứ cố bám vào tuyết trên đoạnđường rơi xuống thì cục tuyết sẽ lớn dần và trở thành cục tuyết khổng lồ khi rơitới chân núi, sức tàn phá của nó rất ghê gớm. Đó là hiệu ứng quả cầu tuyết (snowball effect).
Ta đã từng thấy có nhiều ngườicàng hướng tới tâm linh thì họ càng vướng kẹt và suy yếu vì họ vẫn chưa dừnglại cuộc tranh đấu. Nhiều người tìm đến công tác từ thiện hay phục vụ cộng đồngcũng để khỏa lấp nỗi đau thất bại từ cuộc đời. Tuy những công tác cao cả ấy cóthể mời lên những năng lượng tốt đẹp trong tâm hồn nhưng vết thương kia vẫn cònđó, sau này khi năng lượng xoa dịu không còn dồi dào nữa thì nó sẽ đau nhức trởlại. Tìm tới danh vọng khi thất bại trong tình cảm, hay tìm đến tình cảm khidanh vọng thất bại cũng đều như vậy, cũng là cách để cứu vớt cái tôi yếu đuốicủa mình và cũng sẽ đón nhận những thất bại sâu đậm hơn. Bởi sự đầu tư vội vàng sau những lần thất bạithường mang theo rất nhiều hy vọng, cũng như kẻ chơi bạc vốc hết túi tiền để đặtcược lần sau cuối.
Chỉ là chưa thành công
Một sự thành công phải luônhội tụ vô số điều kiện phù hợp với nó, nhưng không phải lúc nào ta cũng chủ độngnắm hết mọi điều kiện vì có thể nó hoàn toàn nằm ngoài tầm tay của ta. Dù điềukiện quyết định sự thành công có khi nằm ngay trong ta và tưởng chừng rất dễdàng để chế tác ra, nhưng vì thiếu kinh nghiệm và sáng suốt nên ta cũng khôngbiết thêm bớt như thế nào để gọi là đủ điều kiện cho nó. Đây cũng là lẽ thườngnhiên, vì nếu ai cũng nắm được mọi bí quyết đưa tới sự thành công thì con ngườiđã không còn là con người và thế gian này đã biến thành cõi thiên đường mấtrồi. Như vậy khi sự việc bất thành thì ta phải hiểu rằng những điều kiện đưatới sự thành công chỉ là chưa hợp lý, có thể dư hoặc thiếu, chứ không hẳn là vônghĩa.
Chữ “thất bại” có thể khiếnta hiểu lầm là ta không được gì cả, hoàn toàn trắng tay, trong khi những gì ta đãgầy dựng nên vẫn còn đó chứ có mất đâu. Những kỹ năng tập luyện, những kinhnghiệm và kiến thức tích lũy, cũng như những yếu tố thuận lợi bên ngoài mà ta đãcất công gom lại sẽ được sử dụng một cách xứng đáng cho công trình hay đối tượngkế tiếp. Cho nên khi thành công ta phải hiểu rằng sự thành công này đang đứngtrên vai của sự thất bại trong quá khứ, đó chính là ý nghĩa của câu nói “Thất bại là mẹ của thành công”. Không cósự thành công vững bền nào mà không được làm ra từ những thất bại nho nhỏ ban đầu.Vì vậy ta nên tập gọi sự việc bất thành là “chưa thành công” thay vì gọi làthất bại. Cách gọi đó sẽ giúp ta không dễ dàng suy sụp tinh thần hay thất vọngvì ta biết rằng cơ hội vẫn chưa chấm dứt, thua keo này ta vẫn có thể bày keokhác.
Thật ra, thất bại là mộtphần rất quan trọng của cuộc sống. Khi thất bại ta sẽ thu mình lại, mặc dù bị đènặng trong cảm giác rất khó chịu nhưng đó là cơ hội để ta nhìn lại mình rõ hơn.Ít nhất lòng tự hào, háo thắng hay chủ quan trong ta cũng rơi rụng bớt. Đó làlý do mà các bậc trải nghiệm luôn rất lo lắng khi thấy người trẻ dễ dàng gặthái được thành công, nhất là sự thành công vay mượn quá nhiều từ những điềukiện thuận lợi bên ngoài. Họ chưa nếmtrải những cảm giác xấu khi thất bại, cái tôi của họ chưa từng bị bầm dập khi đingang qua những giai đoạn khốn đốn vì không biết phải xoay sở bằng cách nào, vàhọ cũng chưa kịp mời lên những phẩm chất quý giá đạo đức trong tâm hồn như tínhtừ hòa hay đức khiêm cung, thì sự thành công lớn có thể trở thành tai họa chochính cuộc đời họ và mọi người chung quanh. Ta đã từng chứng kiến rất nhiều ngườitrẻ có những thành công vang dội nhưng lại mau chóng ngã đổ vì chính thái độbiến đổi khôn lường của họ.
Vả lại, bản năng sinh tồncủa con người vốn rất vĩ đại, chỉ khi nào đối đầu với những lần thất bại sâucay thì nó mới chịu phát hiện ra, nhờ vậy mà nội lực con người trở nên mạnh mẽhơn bao giờ hết. Cho nên ta đừng sợ thất bại. Nếu thấy mình chưa đủ vững vàngthì ta cũng đừng vội mong cầu thành công, hãy vui vẻ đón nhận sự thất bại như đónnhận cơ hội đào luyện sức chịu đựng và chuyển hóa tâm tính của mình. Người tríthường hay từ khước những điều kiện thuận lợi mà tìm tới những hoàn cảnh khắcnghiệt để phát huy hết năng lực tiềm ẩn, họ xem nhẹ những thành công chỉ manglại những cảm giác thỏa mãn đơn điệu theo thị hiếu của cuộc sống để chọn cái totát hơn chính là chiến thắng với những bóng tối phiền não trong họ. Đó mớichính là những người hùng thật sự.
Bài tập đầu tiên khi đónnhận sự thất bại đó chính là nhìn lại thái độ phản ứng của mình. Ta phải ghinhận cái gì đang biểu hiện trong dòng cảm xúc hay tâm thức của mình, mà khôngdùng ý chí để đàn áp hay phủ nhận nó. Cần nắm rõ hiện trạng tâm lý để ta đánhgiá chính xác nội lực của mình mà quyết định hứng chịu một mình hay cần đến sựtrợ giúp của người thân, thay vì chỉ cố gắng che đậy để bảo vệ danh dự hay dựadẫm vào những đối tượng khác để xoa dịu sự tổn thương. Để làm được điều này tacần phải có thói quen thường xuyên nhìn lại tâm mình trong mọi tình huống. Nhìnlại mình đã là một bước luyện tập đáng nễ, mà nếu có thể nhìn bằng thái độkhông thành kiến thì cái nhìn đó sẽ đạt tới mức thấu suốt bản chất của mọi đốitượng. Có thể ta sẽ thấy những phiền não trong ta mới là nguyên nhân chính dẫn đếnsự thất bại, hoàn cảnh chỉ đóng vai trò phụ.
Tham vọng là phiền não ta thườngphát hiện ra nhiều nhất trong những lần thất bại. Bởi ta luôn bị sự kích độngquá lớn của trào lưu xã hội nên thấy ai có cái gì ta cũng muốn có cho bằng được,mà thực chất ta không biết rõ mình có cần nó hay không và mình có đủ khả năng đểđạt được nó hay không. Tham vọng có thể khiến cho tâm tưởng nhồi nặn ra lòng tựtin một cách không căn cứ. Ta thường dễ bị ý muốn thành công dẫn dắt thay vìtìm kỹ trong kinh nghiệm và kiến thức tích lũy của mình có những chất liệu nào đónggóp nên sự thành công. Nếu chỉ có cái muốn mà ta đã vội vắt kiện năng lượng ra đầutư thì đó là một hành động rất ngây thơ, bị cảm xúc chi phối trầm trọng. Nhữnglần phát hiện ra lòng tham của mình đang vận hành, ta nên nở nụ cười để xácnhận rằng ta đã thấy nó rồi, nó không thể gạt gẫm ta được nữa vì ta đã thấuhiểu đường đi nước bước của nó.
Chấp nhận sự thất bại làthái độ rất quan trọng trong tiến trình trị liệu. Ta nên nhớ rằng trạng tháitâm lý đang chịu đựng sự thất bại rất quan trọng, nó là một phần tất yếu củacái tôi thuần phục và vững chãi. Nếu ta đã phấn đấu hết lòng rồi mà vẫn khôngthành công thì chắc chắn nguyên nhân tùy thuộc ở bên ngoài, lực bất tòng tâm,ta không cần phải day dứt hay trách móc bản thân, cứ kiên nhẫn chờ đợi đến khi điềukiện hội đủ. Vượt qua được tâm lý tổn thương và mặc cảm là ta đã vượt qua hơnmột nửa nỗi khổ niềm đau vì thất bại. Thỉnh thoảng ta cũng nên tự hỏi mình cócần đeo bám mãi sự thành công không, nó có phải là điều kiện tiên quyết chohạnh phúc của ta trong hiện tại không, để ta buông xả bớt những mục tiêu chỉ đemlại những giá trị tầm thường hay vô nghĩa. Đừng bao giờ quên rằng sự thất bạidù lớn lao đến đâu cũng chỉ là một phần của cuộc sống, nó không thể làm phươnghại tới những giá trị mầu nhiệm mà ta đang nắm giữ trong tầm tay.