TÁC HẠI CỦA PHÓNG XẠ

Con người có thể tiếp xúc với các chất phóng xạ(PX) và các dạng bức xạ ion hóa do :
Nhiễm xạ ngoài: các chất PX tiếp xúc với các niêm mạc, mắt, tai … cơ
quan dễ bị tổn thương là lớp nền của lớp biểu bì _ lớp đảm bảo cho sự
thay mới liên tục của lớp sừng. Tổn thương có thể ngấm sâu vào bên trong
tùy theo chất PX.
Nhiễm xạ trong: các chất PX có thể nhiễm vào bên trong cơ thể qua đường
hô hấp, do tiêm hoặc vết thương qua da hoặc do đường tiêu hóa. Khi đã
vào bên trong cơ thể, mỗi chất PX được chuyển hóa và hấp thu vào những
cơ quan riêng biệt cho từng đồng vị và cuối cùng được thải trừ qua hô
hấp, qua mồ hôi, hoặc qua nước tiểu hoặc qua phân.
Chiếu xạ: các dạng bức xạ ion hóa có thể chiếu trực tiếp và có thể không kèm theo nhiễm xạ.
I/. Các tổn thương Nostochastic : :
Do tổn thương không hồi phục của ADN à tế bào mất khả năng phân bào,
không mang tính ngẫu nhiên. Những tổn thương liên quan chặt chẽ và trực
tiếp tới liều chiếu. Có những mô mà chúng ta chỉ nhận thấy tổn thương
khi có một tế bào nhất định bị tác hạià phải tới một ngưỡng nào đó mới
xuất hiện tổn thương.
1/. Tổn thương các mô:
_ Tổn thương da :
+ ban đỏ sớm :
chiếu xạ tại chỗ > 300rad-> vài giờ sau-> da bị đỏ do dãn mạch máuà tự biến mất
+ ban đỏ thứ phát :
chiếu xạ tại chỗ > 500-600rad -> ngày thứ 10-20 : xuất hiện ban đỏ
+ viêm da khô :
chiếu xạ tại chỗ khoảng 600-1000rad -> ban đỏ-> da bong như bị cháy nắng.
+ viêm da xuất tiết:
· chiếu xạ tại chỗ > 1000rad->ban đỏ thứ phátànốt phỏng ->mọng nước rất đau
· chiếu xạ tại chỗ > 2000radàkhông tế bào da nào sống sót->sẹo
hướng tâm từ tế bào lành xung quanh lan và đặt vấn đề ghép da
· chiếu xạ tại chỗ 1000-2000rad->xen kẽ “các đảo da non”(TB da còn sống) và nốt phỏng.
+ hoại tử :
chiếu xạ tại chỗ >2000rad + 1 phần tia xạ đi sâu bên trong
->khoảng 6ms sau->hoại tử thứ phát (mạch máu viêm kéo dài kéo theo
sự hủy hoại kết mạc-mạch máu)
+ khỏi bệnh :
bị chiếu xạ kinh điển bởi các liều thấpà có vết sẹo lồi co kéo và có nguy cơ sẽ bị hoại tử muộn hoặc ung thư hóa.
_ Rụng lông tóc :
+ liều chiếu tại chỗ 500rad-> rụng lông tóc tạm thời
+ liều chiếu tại chỗ >1000rad-> rụng lông tóc vĩnh viễn
_ Tác hại đến các hạch mồ hôi :
+ tạm thời hay vĩnh viễn tùy liều chiếu tương ứng hiện tương rụng lông tóc, làm giảm hay mất việc bài tiết mồ hôi vùng đó.
_ Tổn thương cơ quan tạo huyết (tủy xương, các hạch lympho, lá lách) và tế bào máu.
+ liếu chiếu toàn thân tối thiểu có thể làm thay đổi công thức máu để chúng ta có thể nhận biết là 15rad.
_ Tác hại lên tuyến sinh dục : tác hại về nguy cơ di truyền và tác hại
của liều cao tới khả năng sinh sản. Không có rối loạn về ham muốn tình
dục bất lực
+ liều 10 rem->ảnh hưởng số lương tinh trùng
+ liều 10-100 rem->có sự liên quan giữa liều chiếu và sự suy yếu
+ liều 200 rem->mất tinh trùng tạm thời
+ liều 500 rem-> mất tinh trùng vĩnh viễn
+ buồng trứng bị chiếu xạ ->thời kỳ mãn kinh đến sớm.
_ Tổn thương bào thai và thai nhi : xẩy thai (khoảng 10 rad), chết thai
(500 rad); đầu nhỏ, kém phát triển trí tuệ, biến đổi mắt và hệ xương …
_ Tổn thương mắt : khoảng 200 rad->đục thủy tinh thể.

2/. Chiếu xạ toàn thân cấp :
Sau chiếu xạ toàn thân, có 3 thể lâm sàng tùy theo liều chiếu :
_ thể não : khoảng hàng nghìn Rem -> khoảng 5000 Rem : các triệu chúng thần kinh, tử vong không tránh khỏi trong vòng 48 giờ.
_ thể ruột : trên 800 Rem -> hội chứng dạ dày - ruột
_ thể tủy xương : trên 200 Rem
-> các bạch cầu lympho bị chết
-> các bạch cầu đa nhân tăng trong 2 ngày đầu sau đó giảm như lympho
-> hồng cầu giảm khi có xuất huyết
-> cá tiểu cầu có thể giảm à ảnh hưởng quá trình đông máu
Điều trị dựa vào phòng nhiễm trùng.
3/. Bệnh phóng xạ mãn :
_ Thường ở những người bị chiếu nghề nghiệp bởi một liều nhỏ cao hơn
liều cho phép -> phát hiện sau 1 thời gian dài, khi tổng liều tích
lũy trên 200 Rad.
_ BN bị :
+ tổn thương hủy hoại hệ thống tạo huyết.
+ số lương hồng cầu và tiểu cầu trong máu giảm.
+ chảy máu ở da và nội tạng.
+ sức đề kháng giảm dễ bị nhiễm trùng.
+ giảm tuổi thọ.

II/. Các tổn thương Stochastic : :
Do AND bị tổn thương không gây chết, mà chỉ có mã di truyền bị tổn
thương kèm theo một xác suất nào đó của một hiệu ứng muộn, có thể xuất
hiện ung thư vì tế bào đã bị đột biến và tăng sinh, cũng có thể là đột
biến gen di truyền cho thế hệ sau sinh quái thai, những tổn thương này
mang tính ngẫu nhiên.
_ Đối với tinh hoàn, buồng trứng : ung thư, rối lạon sinh sản, hậu quả di truyền cho thế hệ sau.
_ Đối với hệ thống tạo máu (tủy xương) : ung thư máu (leucémie)
_ Đối với phổi, tuyến giáp, tuyến vú, dạ dày, ruột già, tuyến nước bọt… có thể bị ung thư.