Bài giảng :đại cương ung thư

1. Bản chất bệnh ung thư.
Ung thư là bệnh l? “ác t?nh” củat? bào. Khi b? k?ch th?ch bởi các tác nhân sinh ung thư, t? bàotăng sinh một các vô hạn độ, vô tổ chức, không tuân theo các cơch? kiểm soát và phát triển của cơ thể.
Đa số người b? ungthư hình thành các khối u. Khối u này xâm lấn vào tổ chứcxung quanh giông như hình “con cua” với các càng cua bám vào tổchức lành trong cơ thể. Các t? bào ung thư c? khả năng di căntới các hạch bạch huy?t hoặc các tạng ở xa hình thành cáckhối u mới và cuối cùng dẫn đ?n tử vong.
Đa số ung thư c?biểu hiện mạn t?nh, c? quá trình phát sinh phát triển lâu dàiqua t?ng giai đoạn. Tr? một số nhỏ ung thư ở trẻ em c? thể dođột bi?n gen ở thời kỳ bào thai, còn phần lớn các ung thư đ?uc? giai đoạn ti?m tàng lâu dài.2. L?ch sử nghiên cứu ung thư
iÒ Xương h?a thạch của khủng long cách đây 60 triệu năm c? tổn thương ung thư
iÒ Xác ướp người Ai cập ở Gana cách đây 5000 năm c? thấy ung thư xương và bàng quang
iÒThời Hypocrates đã để lại một số bản vi?t tay mô tả hai loạiung thư: loại sùi ra ngoài nhi?u chân như tôm cua gọi là carcinomavà loại phát triển sâu trong th?t gọi là sarcom.
iÒ 1846 R. Virchop (Đức) mô tả t? bào ung thư máu và đưa ra giả thuy?t v? nguồn gốc ung thư t? bào.
iÒ1962 Watson và Cric đưa ra mô hình chuỗi xoắn phân tử DNA môphỏng các loại gen của t? bào. Công trình được nhận giải Nobely học
iÒ 1979 Richard Doll lãnh đạo nh?m nghiên cứu nguyên nhângây ung thư trên người t? môi trường sống. Trong đ? ông và Petonhấn mạnh vai trò quan trọng của hút thuốc, dinh dư?ng và ungthư ngh? nghiệp.
iÒ 1981 Cesar Milstein đã phát triển kỹ thuật sản xuất kháng thể đơn dòng (nhận giải thưởng Nobel 1987)
iÒ1981 S.D. Thomas đã thành công gh?p tủy xương trên người ứng dụngtia toàn thân và đi?u tr? h?a chất mạnh trong bạch huy?t cấp(Nobel 1990)
3. Cơ ch? bệnh sinh ung thư
3.1. T? bào ung thư:
3.1.1. Nguồn gốc t? bào ung thư
iÒ Thuy?t đơn dòng t? bào: Là quan niệm khinh điển, khối u sinh ra t? một t? bào mẹ nhân lên.
-T? bệnh bạch cầu thể tủy trên một phụ nữ da đen thấy t? bàođồng nhất tổn thương nhiễm sắc thể 10. Các t? bào ung thư đ?uti?t men Gluco 6 photphat dehydrogenase
- Đa u tủy: t? bào bánh xe (tương bào) ti?t ra một dạng Immuno Globulin
iÒ Thuy?t đa dòng t? bào:
Tổ chức ung thư c? nhi?u loại t? bào nên chẩn đoán hình thái học dẽ nhầm lẫn.
V? chức năng: nhi?u chất chỉ điểm sinh học
iÒ Thuy?t v? kem ổn đ?nh gen của t? bào ung thư:
C?thể ban đầu là một dòng, do gen ung thư không ổn đ?nh nên c? cáct? bào bi?n d? sinh ra hàng loạt các t? bào hốn hợp
VD: U lympho ác t?nh t? bào lớn, t? bào nhỏ
Các ung thư phổi thể hỗn hợp, ung thư liên k?t hỗn hợp.
3.1.2. Đặc t?nh của t? bào ung thư
iÒ Hình thái học:
Tăng k?ch thước nhân
Tăng tỷ lệ nhân so với bào tương
Không còn ức ch? ti?p xúc
iÒ Chức năng:
2 đặc t?nh tại chỗ: xâm lấn lan rộng, t? bào thoát mạch - di chuyển và di căn do hiện tượng phân bào mạnh
T?bào biệt h?a thấp, không làm được chức năng bình thường, n?u b?thiểu dư?ng dễ hoại tử, nhất là vùng trung tâm u
Đôi khi ti?tra các chất lạ mà ta c? thể gián ti?p thấy được hiện diện t?bào ung thư khá đặc hiệu: αFP, CEA, CA19-9, PSA...
3.1.3. Sự tăng trưởng của t? bào ung thư
Tăng trưởng t? bào ung thư kiểu Gompetz
3.2. Cơ sở sinh học phân tử của ung thư
iÒPhần qui đ?nh sinh s̉n t? b̀o ung thư l̀ DNA c̉a nhân t? b̀o: Trongung thư việc thay đổi DNA dẫn đ?n sinh sản vô tổ chức là hậuquả của quá trình đột bi?n gen, chứng cớ mạnh mẽ nhất là:
- Những chất gây đột bi?n gen t? bào ch?nh là những tác động h?a l? gây ung thư
- Những tác động gây ung thư c?ng gây đột bi?n gen
iÒ Gen ung thư: Cho đ?n nay đã tìm ra trên 40 loại. c? 3 giả thuy?t v? ình thành gen ung thư:
-Gen ung thư là những gen để phát triển t? bào, hoạt h?a nhờ y?utố tăng trưởng. Do rối loạn hệ đi?u hành, y?u tố tăng trưởnghoạt h?a mạnh k?ch th?ch gen ung thư gây ung thư
- Gen ung thư lànhững đoạn DNA b? thương tổn bởi tác nhân gây bệnh như h?a học,sinh họ, vật l?. Cở thể đã sửa chữa những DNA nãy nhưng khônghoàn hảo, nên cùng tác nhân ung thư c? người b? ung thư c? ngườikhông b? ung thư
- Gen ung thư là những genome của virus bơm vàocơ thể người vì thấy các gen ung thư này giống với DNA củavirus: HPV (cổ tử cung, dương vật), HBV (ung thư gan)
4. Nguyên nhân ung thư
4.1. Các nguyên nhân bên trong
4.1.1. Y?u tố di truy?n
Trướcđây thấy ung thư c? t?nh chất gia đình. Người ta thấy một sốbệnh ung thư gặp với tỷ lệ rất cao ở một dòng họ
Ngày nayvới sự phát triển của công nghệ sinh học phân tử, việc tìm ragen ung thư (1980) và nhất là việc thi?t lập được bản đồ gen ởngười càng khẳng đ?nh y?u tố di truy?n trong ung thư và mở rahướng mới v? chẩn đoán sớm c?ng như đi?u tr? bệnh ung thư.
4.1.2. Y?u tố nội ti?t tố
Mặcdù người ta thấy rõ sự c? klieen quan khá đặc hiệu của mộtsố ung thư đối với các rối loạn hoặc tình trạng nội ti?t đặcbiệt của cơ thể, nhưng cho đ?n nay vẫn chưa c? bằng chứng khẳngđ?nh rối loạn nội ti?t tố gây ra ung thư. C? thể đây là đi?ukiện thuận lợi thúc đẩy sự xuất hiện và phát triển một sốloại ung thư, đặc biệt là ung thư các tuy?n nội ti?t hoặc cáccơ quan tuy?n đ?ch như: vú, nọi mạc tử cung, tuy?n ti?n liệt
Ngườita thấy việc dùng một số thuốc nội ti?t c? thể làm tăng nguycơ mắc bệnh ung thư âm đạo, ung thư nội mạc tử cung c?ng như ungthư ti?n liệt tuy?n.
Trái lại người ta c?ng tìm thấy nhữngnội ti?t tố để làm giảm nguy cơ mắc, tái phát và di căn ởmột số bệnh ung thư.
4.2.Các nguyên nhân bên ngoài.
iÒ Tác nhân vật l?:
- Bức xạ ion h?a
- Bức xạ cực t?m
iÒ Tác nhân h?a học:
-Thuốc lá: Người ta được tìm ra chất gây ung thư thực nghiệmtrong thuốc lá (3-4 Benzopyren). Đã thống kê được người hútthuốc lá c? nguy cơ mắc ung thư phổi cao gấp 10-20 lần ngườikhông hút thuốc lá.
- Ch? độ ăn uống và ô nhiễm thực phẩm:các chất bảo quản thực phẩm, các chất trung gian chuyển h?athực phẩm và chất sinh ra t? nấm mốc ng? cốc.
iÒ Ung thư ngh?nghiệp: do làm việc trong một môi trường nhi?u tác nhân sinh ungthư. Đã được đ? cập đ?n t? lâu vào năm 1775 Percival Pott đã lưu ?các trường hợp ung thư da b?u ở thợ làm ngh? nạo ống kh?i
4.3. Các tác nhân sinh học
iÒ Virus sinh ung thư: c? 3 loại virus b? tố cáo nhi?u nhất
- Virus Epstein - Barr: gây ung thư hàm dưới trẻ em.
- Virus viêm gan B
- Virus gây u nhú
iÒ K? sinh trùng và vi trùng c? liên quan đ?n ung thư:
- Sán Schistosoma: ung thư b àng quang và niệu quản
- Xoắn khuẩn Helicobacter Pylory: ung thư dạ dày
5. Chẩn đoán ung thư
Bao gồm: chẩn đoán xác đinh, chẩn đoán giai đoạn và chản đoán sớm
5.1. Các triệu chứng lâm sàng
5.1.1. Triệu chúng báo hiệu ung thư
Lànhững dấu hiệu lâm sàng xuất hiện tương đối sớm c? thể giúpchẩn đoán sớm một số bệnh ung thư. Các triệu chứng nàythường ngh?o nàn, ?t đặc hiệu, ?t ảnh hưởng d?n người bệnh nêndễ b? bỏ qua như:
Ho k?o dài
Xuất huy?t ti?t d?ch bất thường
Thay đổi theoa quen đại tiểu tiện
Rối loạn tiêu h?a k?o dài
Đau đầu, ù ì một bên tai
N?i kh?, nuốt nghẹn
Nổi u cục cứng phát triển nhanh
V?t lo?t dai dẳng
5.1.2. Triệu chứng rõ rệt
Sụt cân: nhanh, 5-10 kg trong vài tháng
Đau: hay gặp và thường ở giai đoạn muộn do xâm lấn
Hội chứng b?t tắc: Hẹp môn v?, tắc ruột, b? đái...
Triệu chứng xâm lấn và ch?n ?p: u xâm lấn và ch?n ?p cơ quan lân cận: phù áo khoác, liệt dây thần kinh sọ...
Triệu chứng di căn: di căn hạch hoặc di căn sang các tạng khác
5.2. Triệu chứng cận lâm sàng
5.2.1. Chẩn đoán nội soi:
Đ?ngvai trò quan trọng trong chẩn đoán ung thư một số cơ quan: dạdày, thực quản.... Vì ngoài cho thấy trự ti?p hình ảnh củatổn thương ung thư còn giúp sinh thi?t, cắt Polyp, đi?u tr? mộtsố tổn thương, bơm thuốc cản quang để chụp Xquang. Ngoài ra quanội soi sẽ làm được các phãu thuật.
5.2.2. Chẩn đoán Xquang:
1896 Konnad Von Rontgen phát minh ra tia X, t? đ? tia X được ứng dụng vào y học, đặc biệt trong chẩn đoán bệnh:
Chụp phổi, xương: chẩn đoán ung thư phổi, xương
Chụp vú: phát hiện được u vú
Chụp c? thuốc cản quang để chẩn đoán u các tạng: thực quản, dạ dày, đại tràng, đường mật.
Chụp mạch máu: ung thư thận, ung thư gan...
Chụp cắt lớp vi t?nh là phương tiện hiện đại để chẩn đoán ung thư
5.2.3. Siêu âm
Là phương pháp được áp dụng nhi?u trong chẩn đoán ung thư:
SA cho bi?t t?nh chất của u, đánh giá được mức độ xâm lấn ra tổ chức xung quanh, di căn hạch.
SA kinh t?, ?t độc hại nhưng kh? thực hiện với các tạng c? không kh? và phụ thuộc vào kinh nghiệm của người đọc.
5.2.4. Chụp đồng v? ph?ng xạ
Làkỹ thuật thăm dò một số cơ quan bằng chất đồng v? ph?ng xạ đãcho một số lợi ?ch trong chẩn đoán ung thư như: Chụp xạ hìnhđồ giáp trạng bằng Iod 131 giúp chẩn đoán ung thư giáp trạng...
Kỹthuật sử dụng những kháng thể đơn dòng c? gắn đồng v? ph?ngxạ như một đầu dò để chụp nhấp nháy phát hiện những khối uđặc hiệu, những ổ di căn nhỏ li ti trong cơ thể.
5.2.5. Chụp cộng hưởng t? hạt nhân (MRI)
Làphương pháp hiện đại cho những hình ảnh tốt hơn chụp cắt lớpvi t?nh mà không gây độc hại cho người bệnh. Nguyên l? của phươngpháp phụ thuộc vào t? học của t? bào, phụ thuộc vào độ tậptrung của ion Hydro, do đ? c? thể phân biệt được tổn thương tùythuộc theo mức độ cộng hưởng t? trường hạt nhân. Ngoài ra còncho ph?p nghiên cứu khối u v? phương diện sinh học và h?a học
5.2.6. Chất chỉ điểm ung thư
Lànhững chất xuất hiện và thay đổi nồng độ trong cơ thể liênquan đ?n sự phát sinh phát triển của ung thư. Chia 2 loại ch?nh:
iÒT? bào chỉ điểm: các kháng nguyên tập trung trên b? mặt màng t?bào như trong bệnh Leuceumie, và các cơ quan thụ cảm nội ti?ttrong ung thư vú.
iÒ D?ch thể chỉ điểm: những chất xuất hiệntrong huy?t thanh, nước tiểu hoặc các d?ch khác của cơ thể. Cácchất này được tổng hợp và bài ti?t t? khối u hoặc tạo ra dosự phản ứng của cơ thể với t? bào ung thư:
- Protein Bence Jonnes là chất chỉ điểm dầu tiên được ứng dụng chẩn đoán đa u tủy xương
- 1938 Gutman chẩn đoán ung thư ti?n liệt tuy?n bằng phosphatase acide
5.2.7. Chẩn đoán t? bào học
X?t nghiệm tìm t? bào ác t?nh t? t? bào bong của cơ thể: phi?n đồ âm đạo, tìm t? bao ung thư trong d?ch màng phổi.
X?t nghiệm t? bào ung thư t? d?ch chọc hút khối u
Cho k?t quả nhanh, đơn giản, kinh t?..., nhưng vẫn còn tỷ lệ dương t?nh giả và âm t?nh giả.
5.3.8. Chẩn đoán giải phẫu bệnh
Là phương pháp quy?t đ?nh nhất để khẳng đ?nh bệnh ung thư
5.4. Chẩn đoans giai đoạn
5.4.1.Phân loại TMN
T: u nguyên phát: Tis, T1, T2, T3, T4, Tx
N: hạch tại vùng: N1, N2, N3, N-, N+, Nx
M: di căn xa: M0, M1, Mx
5.4.2. Phân loại theo giai đoạn
Phân loại của Ann Arbor trong bệnh Hodgkin (Lách được coi như một hạch)
- Gđ I:
- Gđ II:
- Gđ III:
- Gđ IV
Phân loại của Dukes áp dụng cho ung thư đại trực tràng
- Gđ A:
- Gđ B:
- Gđ C:
- Gđ D:
6. Nguyên tắc đi?u tr? ung thư
7. Dự phong ung thư